Βιογραφικά στοιχεία
Δημήτρης Ροντήρης (1899-1981)
Σημειώσεις για τη ζωή και το έργο του
Προσωπική ζωή
Ο Δημήτρης Ροντήρης γεννήθηκε στον Πόρο το 1899 και μεγάλωσε στον Πειραιά, μικρότερο παιδί του δικαστικού Αχιλλέα Ροντήρη και της Κωστούλας το γένος Λεβαντή. Ο αδελφός του Γιάννης δημιούργησε το μεγαλύτερο εργοστάσιο σιδηροβιομηχανίας στην Ελλάδα και ο αδελφός του Νίκος ήταν δικηγόρος, διετέλεσε πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου και υπήρξε ο νομικός σύμβουλος του σκηνοθέτη. Η αδελφή του Μαρούλα σπούδασε μουσική ενώ η άλλη κόρη της οικογένειας, η Φλώρα, ήταν φιλόλογος και ίδρυσε με τον σύζυγό της, Κάρολο Μπερζάν, το Πρότυπο Λύκειο Αθηνών (μετέπειτα Σχολή Μωραΐτη).
Το 1930, ο Δημήτρης Ροντήρης παντρεύτηκε τη Βάννα Τσουκαλά με την οποία απέκτησε το 1943 μία κόρη, την Κωστούλα. Αποβίωσε το 1981.
Οι σπουδές και το ξεκίνημα της καριέρας στο θέατρο
Φοιτά στη Σχολή Ευελπίδων την οποία όμως εγκαταλείπει σύντομα για να εγγραφεί στη Νομική Αθηνών (το 1923 θα πάρει μεταγραφή για τη Φιλοσοφική) ενώ παράλληλα αρχίζει να εργάζεται ως δημόσιος υπάλληλος. Η πρώτη του εμφάνιση ως ερασιτέχνης ηθοποιός γίνεται το 1917, στη μεσαίου μήκους ταινία Η προίκα της Αννούλας, ενώ τον επόμενο χρόνο εγγράφεται, κρυφά από τον πατέρα του, στη νεοϊδρυθείσα Δραματική Σχολή της Εταιρείας Ελληνικού Θεάτρου. Εκεί έχει την ευκαιρία να μαθητεύσει δίπλα σε σημαντικούς ανθρώπους του Ελληνικού Θεάτρου, όπως ο Αιμίλιος Βεάκης και ο Φώτος Πολίτης.
Την ίδια χρονιά αρχίζει η συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Θωμά Οικονόμου και το Θέατρο Ωδείου όπου εμφανίζεται με το ψευδώνυμο Μίμης Ερμάννος. Εκεί εμφανίζεται σε αρκετούς ρόλους και αρχίζει επίσης να ασχολείται με τη μετάφραση. Το 1923 προσλαμβάνεται στον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη όπου μεταξύ άλλων εμφανίζεται την επόμενη χρονιά ως Εξάγγελος στον Οιδίποδα Τύραννο, ως Λαέρτης στον Χάμλετ και ως Αίμων στην Αντιγόνη. Το 1927 παίρνει μέρος στην Εκάβη (θίασος Κοτοπούλη, σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη) στο Παναθηναϊκό Στάδιο με το ρόλο του Ίσκιου του Πολυδώρου.
Την επόμενη χρονιά πραγματοποιεί την πρώτη του σκηνοθεσία με την όπερα Δαχτυλίδι της Μάνας του Μανώλη Καλομοίρη, στο θέατρο Ολύμπια και συνεχίζει το 1930 με τον Πρωτομάστορα.
Το διάστημα 1930-1933 ο Δημήτρης Ροντήρης πραγματοποιεί σπουδές στο εξωτερικό, με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών αρχικά και αργότερα ως υπότροφος ανταποκριτής του Εθνικού Θεάτρου. Παρακολουθεί μαθήματα στο Ινστιτούτο Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου της Βιέννης και στο Σεμινάριο Ράινχαρντ. Παραβρίσκεται σε εκδηλώσεις του Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, σε δοκιμές της Όπερας της Βιέννης και ως μαθητευόμενος σκηνοθέτης στο Μπουργκτεάτερ, ενώ στο Βερολίνο παρακολουθεί τις εργασίες του Ντόυτσες Τεάτερ.
Διδασκαλία
Κατά την πολυετή διδακτική του καριέρα, ο Δημήτρης Ροντήρης συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της υποκριτικής και της θεατρικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Ξεκίνησε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Ωδείου, το 1926, ενώ από το 1933 μέχρι το 1964 δίδασκε στο Ωδείο Αθηνών. Από το 1933 επίσης δίδασκε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, παράλληλα με το σκηνοθετικό του έργο. Το 1940 του χορηγήθηκε άδεια λειτουργίας για την «Σχολή Ηθοποιίας και Σκηνοθεσίας Δ. Ροντήρη», και το 1969 ίδρυσε τη «Σχολή Θεατρικών Σπουδών του Πειραϊκού Θεάτρου».
Εθνικό Θέατρο
Ο Δημήτρης Ροντήρης επιστρέφει στην Ελλάδα το 1933 και διορίζεται στο Εθνικό Θέατρο ως βοηθός του Φώτου Πολίτη και καθηγητής στη Δραματική Σχολή. Μετά τον θάνατο του τελευταίου γίνεται πρώτος σκηνοθέτης και παραμένει στον οργανισμό μέχρι την παραίτησή του, το 1942. Στο διάστημα αυτό το όνομά του συνδέεται με σημαντικές παραστάσεις του θιάσου, μεταξύ των οποίων η Τρισεύγενη του Κωστή Παλαμά (1935), ο Άμλετ του Σαίξπηρ (1937) - πήρε μέρος και στην περίφημη περιοδεία του Εθνικού το 1939-, Βασιλιάς Ληρ (1938) με τον Αιμίλιο Βεάκη στον πρώτο ρόλο, κ.α. Με τις παραστάσεις της Ηλέκτρας του Σοφοκλή το 1936 στο Ηρώδειο και το 1938 στην Επίδαυρο, όπου το αρχαίο θέατρο χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στους νέους χρόνους, εφαρμόζει της θεωρητική αντίληψη ότι φυσικός χώρος του αρχαίου δράματος είναι τα ανοιχτά θέατρα.
Ο Δημήτρης Ροντήρης επανέρχεται στο Εθνικό το 1946, ως διευθυντής πια, διορισμένος από την κυβέρνηση Τσαλδάρη και παραμένει στη θέση αυτή μέχρι το 1950. Στο διάστημα αυτό μεταξύ άλλων ανεβάζει στο Ηρώδειο την Ορέστεια του Αισχύλου με τη Μαρίκα Κοτοπούλη ως Κλυταιμνήστρα. Το 1952 συμμετέχει στην περιοδεία του Εθνικού Θεάτρου στις Ηνωμένες Πολιτείες με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή και το 1953 επιστρέφει ως γενικός διευθυντής της κρατικής σκηνής, θέση στην οποία θα παραμείνει μέχρι το 1955. Το 1954 σκηνοθετεί τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη στην Επίδαυρο προετοιμάζοντας την επίσημη έναρξη του Φεστιβάλ Επιδαύρου που πραγματοποιείται την επόμενη χρονιά, ενώ ο ίδιος έχει ήδη απομακρυνθεί από τον Οργανισμό.
Ο Δημήτρης Ροντήρης υπηρέτησε στο Εθνικό Θέατρο ως σκηνοθέτης, δάσκαλος και διευθυντής. Το αποτύπωμα της καλλιτεχνικής του δράσης υπήρξε ιδιαίτερα έντονο στην πρώτη κρατική σκηνή: σκηνοθέτησε πάνω από εξήντα έργα του ελληνικού και του ξένου ρεπερτορίου ενώ η συμβολή του υπήρξε καθοριστική στη λεγόμενη «αναβίωση» του αρχαίου δράματος και στην καθιέρωση του Φεστιβάλ της Επιδαύρου.
Στο αργολικό θέατρο θα επιστρέψει δύο ακόμα φορές με τον θίασο του Εθνικού: το 1959 με την Ορέστεια και το 1978 με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, που θα είναι και η τελευταία του σκηνοθεσία.
Ελληνική Σκηνή
Η Ελληνική Σκηνή λειτούργησε την περίοδο 1950-1951 και ήταν η πρώτη απόπειρα του Δημήτρη Ροντήρη να ιδρύσει δικό του θίασο, σε συνεργασία με γνωστούς πρωταγωνιστές όπως η Μαίρη και ο Θόδωρος Αρώνης, η Ρίτα Μυράτ, ο Άρης Μαλλιαγρός, ο Νίκος Χατζίσκος και άλλοι. Η βραχύβια προσπάθεια ξεκίνησε εντυπωσιακά, στο Θέατρο Κυβέλης, με μία παράσταση του Έγκμοντ του Γκαίτε, όπου συμμετείχε ζωντανά η ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών. Ανάμεσα στις επόμενες παραστάσεις του θιάσου ξεχώρισε το Δάσος του Αλεξάντερ Οστρόφσκυ.
Πειραϊκό Θέατρο
Το Πειραϊκό Θέατρο ιδρύεται το 1957, σε συνεργασία με τον Δήμο Πειραιά και με έδρα το Δημοτικό Θέατρο της πόλης. Οι παραστάσεις αρχίζουν με τη Δωδέκατη Νύχτα του Σαίξπηρ και ακολουθούν το Έρως και ραδιουργία, Το μελετεμάκι, Οι γάμοι του Φίγκαρο, η Τετραπέρατη γυναίκα (η Λοκαντιέρα του Γκολντόνι), σε δική του μετάφραση. Το 1958 ανεβαίνουν οι Πέρσες του Αισχύλου στην Καστέλλα, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στη δυτική πλευρά του λόφου, ώστε οι θεατές να βλέπουν τη Σαλαμίνα.
Ήδη πριν από την διακοπή της παραχώρησης του Δημοτικού Θεάτρου, ο Δημήτρης Ροντήρης με τη συνεργασία του Θόδωρου Κρίτα, αρχίζει να στρέφει το Πειραϊκό Θέατρο προς την κατεύθυνση που γρήγορα θα αποτελέσει την ταυτότητα του θιάσου και τον λόγο αναγνώρισής του στο εξωτερικό. Τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 1968 ο σκηνοθέτης συνεχίζει να επεξεργάζεται και να παρουσιάζει μία ολοκληρωμένη πρόταση για την παράσταση του αρχαίου δράματος, την τεχνική και τον χορό, επιδιώκοντας να την κάνει γνωστή σε όλον τον κόσμο. Η σταθερή ομάδα συνεργατών συμπληρώνεται από την χορογράφο Λουκία και τον μουσικό Κωνσταντίνο Κυδωνιάτη. Στον θίασο, εκτός από την βασική πρωταγωνίστρια Ασπασία Παπαθανασίου, λαμβάνουν μέρος ο Αντώνης Ξενάκης, η Τιτίκα Νικηφοράκη και ο Νίκος Χατζίσκος ενώ αργότερα εμφανίζονται η Έλσα Βεργή, η Κρινιώ Παπά, ο Κώστας Γαλανάκης, ο Χρήστος Φράγκος, η Μαρία Μοσχολιού, η Μιράντα Ζαφειροπούλου και πολλοί άλλοι.
Το Πειραϊκό Θέατρο ξεκινά τις περιοδείες του το 1959 με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή και τους Πέρσες του Αισχύλου στο Βελιγράδι και το Βισμπάντεν. Το διάστημα 1960-1968, ο θίασος πραγματοποιεί περιοδείες σε όλη την Ευρώπη (Δυτική και Ανατολική), την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αμερικανική Ήπειρο, αποκλειστικά με έργα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, ενώ το ρεπερτόριο εμπλουτίζεται αρχικά με τις Χοηφόρους και τις Ευμενίδες του Αισχύλου σε διπλή παράσταση και στη συνέχεια με τραγωδίες του Ευριπίδη: Ιππόλυτο, Μήδεια και τέλος Ιφιγένεια εν Αυλίδι.
Σημαντικοί σταθμοί στην πορεία του Πειραϊκού Θεάτρου
Το 1960 η ηθοποιός Ασπασία Παπαθανασίου – Μαυρομάτη λαμβάνει το A΄ Βραβείο Υποκριτικής στο Φεστιβάλ των Εθνών, για την ερμηνεία της στην Ηλέκτρα. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, το Πειραϊκό Θέατρο δίνει πολλές παραστάσεις σε αρχαία θέατρα σε όλη την Ελλάδα. Το 1961, ο Δημήτρης Ροντήρης ανεβάζει την Ηλέκτρα ως προσκεκλημένος σκηνοθέτης στο Institute for Advanced Studies in the Theater Arts, με αμερικάνους ηθοποιούς. Το 1962 η Αθήνα τιμά τον Δημήτρη Ροντήρη με το Χρυσούν Μετάλλιον Τιμής και Αρετής της Πόλεως. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου η Ηλέκτρα μαγνητοσκοπείται και μεταδίδεται από τη Βρετανική Τηλεόραση. Το 1963 γιορτάζονται στους Δελφούς τα πέντε χρόνια του Πειραϊκού Θεάτρου και τα 45 χρόνια καλλιτεχνικής προσφοράς του Δημήτρη Ροντήρη, ο οποίος ανακηρύσσεται επίτιμος δημότης Δελφών. Το 1965 ανεβάζει και πάλι τον Ιππόλυτο στην Επίδαυρο σε παράσταση αφιερωμένη στην μνήμη του Δημήτρη Μητρόπουλου. Το 1966 το Πειραϊκό Θέατρο παίρνει μέρος στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου και το 1968 συμμετέχει στο Διεθνές Καλλιτεχνικό Φεστιβάλ στο πλαίσιο της 19ης Ολυμπιάδας στο Μεξικό.
Πηγές
1. ^ “Dimitrios Rondiris and the “Peiraikon Theatron” (ενημερωτικό υλικό για περιοδεία του Πειραϊκού Θεάτρου).
2. ^ Χατζημανωλάκης, Γιάννης, «Οι δεσμοί του Δημήτρη Ροντήρη με τον Πειραιά (Εκατό χρόνια από τη γέννησή του)», αφιέρωμα στον Δημήτρη Ροντήρη, Ζήνων, 173, Απρίλιος – Μάιος – Ιούνιος 2000, σ.11-13.
3. ^ Οικονομίδης, Γιάννης, «Ο μεγαλοφυής διδάσκαλος του θεάτρου Δημήτρης Ροντήρης», αφιέρωμα στον Δημήτρη Ροντήρη, Ζήνων, τχ. 173, Απρίλιος – Μάιος – Ιούνιος 2000, σ.14-24.
4. ^ Γεωργουσόπουλος, Κώστας, «Η ζωή και το έργο του Δημητρίου Ροντήρη», Δελτίο Ροταριανού Ομίλου Γλυφάδας, τχ 15, Ιανουάριος – Φεβρουάριος – Μάρτιος 1988, σ.25-30.
5. ^ Ροντήρης, Δημήτρης, Σελίδες αυτοβιογραφίας, (επιμέλεια-σχόλια) Δηώ Καγγελάρη, (πρόλογος) Δημήτρης Σπάθης, Καστανιώτης, Αθήνα 1999 (όπου και η Εργοβιογραφία του Δημήτρη Ροντήρη (1899-1981), σ. 215-225).